Esas Sayısı :1971/52
Karar Sayısı :1972/1
Karar günü :3/2/1972
İptal dâvasını açan: Millet Meclisinin üye tamsayısının
altıda biri tutarındaki üyeleri.
İptal dâvasının konusu: 3/9/1971 günlü, 13945 sayılı Resmî
Gazete'de yayımlanan "5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı
Kanununa geçici bir madde eklenmesi" hakkındaki 26/8/1971 günlü, 1478
sayılı Kanunun Anayasa'nın genel ilkelerine, 10. ve 12. maddelerine aykırı
olduğu ileri sürülmüş yine Anayasa'nın değişik 147., değişik 149. ve 150.
maddelerine dayanılarak iptali istenilmiştir.
I. DAVACININ GEREKÇESİ ÖZETİ:
A- Usul yönünden:
1- Kanun teklifi Millet Meclisinin 151. birleşiminde
görüşülürken Başkanlık Divanı oylamalarda usulsüzlük yapmıştır. Kanunun tümünün
oylanmasında birkaç kez sayılmasına rağmen tereddüt getirilememiş; bir iki oy
farkla kabul edildiği açıklanırken yapılan itirazlar Divanca dinlenmemiştir.
Birinci maddenin oylanmasında ise işarî oyların çoğunluğu
maddeyi reddetmiştir. Oyların sayımına geçildikten sonra Adalet Partisi
sıralarında beş kişi Başkana çoğunluğun olmadığını ileri sürmüş ve oylamayı
durdurmuştur. Başkanlık Divanı usulsüz olarak bu itirazı dikkate aldığı gibi
istenen yoklama da yapılmadan oturum kapatılmıştır.
2- Kanun teklifi Senatodan, 28/7/1971 günlü 94. birleşimde,
açık oya sunularak geçmiştir. Buna göre ve kanun teklifi akçalı olduğu için
Millet Meclisinde de açık oylama yapılması gerekli iken yapılmamıştır.
B- Esas yönünden :
1478 sayılı Kanun, Anayasa'nın temel felsefesine, başlangıç
bölümündeki ilkelere, 10. maddesinin ikinci fıkrasına ve 12. maddedeki imtiyaz
tanınmasını yasaklayan hükme aykırıdır.
1- 2/8/1960 günlü, 42 sayılı Yasa ile Ordu subaylarının
gençleştirilmesi, rütbe enflasiyonunun önlenmesi, kadro fazlalığının
giderilmesi ve orduda piramidin yeniden kurulması öngörülmüştü. Bunların
sağlanmasına karşılık ilgililere, günün ekonomi ve toplum koşullarına göre
geniş ve çekici haklar tanınmıştı Yüksek emekli aylığı bağlanması büyük toptan
ödemeler yapılması, mesken kredisi verilerek konuta kavuşturulmaları, sivil
savunma, öğretmenlik ve benzerleri hizmetlerde öncelik tanınması sağlanan
olanaklar arasındadır. Orduda kalan subaylara 262 sayılı Kanunla birer üst derece
aylığı verilince bu haktan da 696 sayılı Yasa ile yararlandırılmışlardır. Bütün
bu olanakların çekiciliği dolayısiyledir ki ilgililer emeklilik isteyen
dilekçelerini, bir baskıya uğramadan, serbest iradelerini kullanarak
vermişlerdir. Onun için kendilerine "Eminsu" diyen bu zümrenin maddî
veya manevî kayıplarından söz etmek yersizdir.
2- 1478 sayılı Kanunun getirdiği ayrıcılıklar ve
adaletsizlikler şöyle özetlenebilir :
a) 42 sayılı Kanuna tabi tutulanların tümü 1478 sayılı Kanun
kapsamına alınmamıştır. Yalnız 2/8/1960 ve 1/11/1961 günleri arasında emekli
edilenler bu kanundan yararlanabileceklerdir. Oysa 42 sayılı Yasa 1965 yılma
kadar yürürlükte kalmış ve zaman zaman, bir takım subaylar Yasaya göre emekli
edilmiştir. Bunların çoğunun emekliliği 2 ve 3 Kasım 1961 günlerine
rastlamaktadır.
b) Dâva konusu kanun binbaşı ve yarbay rütbelerindeki
Eminsu'lara verdiği haklan aynı durumdaki albaylara tanımamak suretiyle kendi
içinde yeni bir aynalık ve adaletsizliği öngörmüştür. Ayrıca 42 sayılı Yasa ile
emekliye ayrılmış bir binbaşı kanun yoluyla kıdemli albaylığa yükseltilirken 42
sayılı Yasadan önce veya sonra emekliye ayrılmış bir binbaşıya hiçbir hak
tanınmamaktadır. Kanunlarda aranması gerekli genellik ve eşitlik ilkesi böylece
ortadan kaldırılarak kanun yoluyla bir zümre, bir sınıf yaratılmıştır.
c) 1478 sayılı Yasa bir yandan da kamu personeli içinde bir
askerlik, sivillik ayrımına yol açmaktadır. 42 sayılı Yasanın yürürlükte
kaldığı süre içinde sivil personelden emekliye ayrılanlara bu kanunun getirdiği
hakların tanınmamış olması ayrı bir eşitsizliktir.
ç) Dâva konusu Kanun 42 sayılı Yasaya tabi tutulanları ordu
içinde kalan emsallerine göre daha üstün bir duruma çıkarmaktadır. Anayasa, 42.
maddesi ile çalışma hayatının kararlılık içinde gelişmesini güvence altına
almıştır. Yoksa çalışanın çalışmayandan geri kalmasını, çalışmayanın daha ileri
haklar kazanmasını öngörmüş değildir.
II. YASA METİNLERİ :
l- İptali istenen Kanun : Anayasa'ya biçim ve esas
yönlerinden aykırılığı ileri sürülerek iptali dâva edilen "5434 sayılı
Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanununa geçici bir madde eklenmesi"
hakkındaki 26/8/1971 günlü, 1478 sayılı Kanun (3/9/1971 günlü, 13945 sayılı
Resmî Gazete'de çıkan metne göre) şöyledir : "Madde l- 5434 sayılı Türkiye
Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanununa aşağıdaki geçici madde eklenmiştir :
Geçici Madde- a) 2/8/1960 tarihi ile parlömanter rejimin ilk
toplantı tarihi olan l Kasım 1961 tarihi arasında 2/8/1960 tarihli ve 42 sayılı
Kanun hükümlerine göre emekliye sevk edilmiş bulunan üstsubay ve askerî
memurlara bağlanan emekli aylıkları emekliye ayrıldıkları tarih ile bu kanunun
yürürlüğe girdiği tarih arasındaki sürenin her üç yılı bir derece yükseltilmek
ve artan yıllar kademe ilerlemesine sayılmak suretiyle düzeltilir.
b) Bunlardan 5434 sayılı Kanun hükümlerine göre görev almış
olanlara emekli olduklarında bu kanun hükümleri uygulanır.
c) (b) fıkrası dışında kalanların (30) yıldan noksan hizmet
süreleri emekliye sevk edildikleri tarihlerdeki görev aylıkları üzerinden ve o
tarihlerdeki borçlanma esaslarına göre, Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığınca
borçlandırılır.
Bu borçlanma, ilgililer adına borcun tahakkuk ettirildiği
tarihi takiben aybaşından itibaren aylıklarından % 10 kesilmek suretiyle tahsil
olunur.
Borçlandırılacak olanların bu sürelerle birlikte hizmet
süresi toplamı (30) yılı geçemez.
d) Bunlardan ölenlerin dul ve yetimleri hakkında da
yukarıdaki hükümler uygulanır.
e) Bunlara, geçmiş süreler için görev ve emekli aylıkları
ile emekli ikramiyesi farkları ödenmez.
Madde 2- Bu kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Madde 3- Bu kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür."
2- Davacının dayandığı Anayasa hükümleri :
1478 sayılı Kanunun Anayasa'ya aykırı olduğu yolundaki
iddiayı ve iptal istemini desteklemek üzere davacı tarafından ileri sürülen
Anayasa hükümleri aşağıda gösterilmiştir :
"Başlangıç : ................................Türk Milleti; Bütün fertlerini, kaderde, kıvançta ve tasada
ortak, bölünmez bir bütün halinde, ........................ daima yüceltmeyi
amaç bilen Türk Milliyetçiliğinden hız ve ilham alarak ve; ............................
insan hak ve hürriyetlerini, millî dayanışmayı, sosyal adaleti, ferdin ve
toplumun huzur ve refahını gerçekleştirmeyi ve teminat altına almayı mümkün
kılacak demokratik hukuk devletim bütün hukukî ve sosyal temelleriyle kurmak
için, ............... bu Anayasayı kabul ve ilân ............ eder."
"Madde 10- Herkes kişiliğine bağlı dokunulmaz,
devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir.
Devlet, kişinin temel hak ve hürriyetlerini, fert huzuru,
sosyal adalet ve hukuk devleti ilkeleriyle bağdaşamayacak surette sınırlayan
siyasî, iktisadî ve sosyal bütün engelleri kaldırır; insanın maddî ve manevî
varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlar."
"Madde 12- Herkes dil, ırk, cinsiyet, siyasî düşünce,
felsefî inanç, din ve mezhep ayrımı gözetilmeksizin, kanun önünde eşittir.
Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz
tanınamaz."
Madde 42- ...............................................................................
Devlet çalışanların insanca yaşaması ve çalışma hayatının
kararlılık içinde gelişmesi için, sosyal, iktisadî ve malî tedbirlerle
çalışanları korur ve çalışmayı destekler; işsizliği önleyici tedbirleri alır.
III. İLK İNCELEME :
Anayasa Mahkemesi içtüzüğünün 15. maddesi uyarınca 7/12/1971
gününde Muhittin Taylan, Avni Givda, Fazıl Uluocak, Sait Koçak, Nuri Ülgenalp,
Şahap Arıç, İhsan Ecemiş, Recai Seçkin, Halit Zarbun, Ziya Önel, Kani Vrana,
Mustafa Karaoğlu, Muhittin Gürün, Şevket Müftügil ve Ahmet H. Boyacıoğlu'nun
katılmalarıyla yapılan ilk inceleme toplantısında şu konular ele alınmış ve
aşağıda açıklanacak sonuçlara varılmıştır :
l- Dâva konusu edilen 26/8/1971 günlü, 1478 sayılı Kanunun
3/9/1971 günlü, 13945 sayılı Resmî Gazete'de yayınlandığı; dâva dilekçesinin
27/10/Î971 gününde Genel Sekreterlikçe kaleme havale edilerek 1703 sıra ve
1971/52 esas sayısını aldığı ve 22/4/1962 günlü, 44 sayılı Kanunim 26. maddesi
uyarınca Anayasa Mahkemesi Genel Sekreterinin dâva dilekçesini kaleme havale
ettiği tarihte dâva açılmış sayılacağından Anayasa'nın 150. ve 44 sayılı
Kanunun 22. maddelerine göre dâvanın süresi içinde olduğu dâva dilekçesinin
başında "iptali isteyenler aşağıda imzalan mevcut Anayasa'nın öngördüğü
sayıda milletvekili (Kars Milletvekili Kemal Okyay ve 77 arkadaşı)" diye
yazılı bulunduğu; milletvekillerinin adlarının, imzalarının ve seçim
çevrelerinin dâva dilekçesinin son sayfası olan 7. sayfadan başlayarak beş
sayfayı doldurduğu; her imza sayfasının (T. B. M. M. Zatişleri ve Evrak
Müdürlüğü) mühürü ile mühürlenip imzalandığı, en son imza sayfasının altında da
"imzaların kendilerine ait olduğu tasdik olunur." biçiminde yine
(T.B.M.M. Zatişleri ve Evrak Müdürlüğü) mühürü ile mühürlenmiş imzalı bir onama
yazısının yer aldığı ve onanlı imzalar toplamının dilekçenin başında,
açıklandığı gibi yetmiş sekiz değil yetmiş altı olduğu görülmüştür.
Anayasa'nın 1488 sayılı Yasa ile değişik 149. maddesine göre
Yasama Meclislerinden birinin üye tamsayısının en az altıda biri tutarındaki
üyeleri Anayasa Mahkemesinde iptal dâvası açabilirler.
Yine Anayasa'nın 67. maddesi uyarınca Millet Meclisinin üye
tamsayısı dört yüz elli ve bunun altıda biri tutan yetmiş beştir.
Dâva dilekçesi altında adları ve imzaları bulunan
Milletvekilleri (T. B. M. M. Zatişleri ve Evrak Müdürlüğünün onaması uyarınca)
seçim çevreleri sırasına göre şunlardır :
Adana
|
:
|
Ali Rıza Güllüoğlu
|
Emir Postacı
|
||
Afyon
|
:
|
Şevki Güler
|
Süleyman Mutlu
|
||
Ali İhsan Ulubahşi
|
||
Amasya
|
:
|
Vehbi Meşhur
|
Ankara
|
:
|
Orhan Birgit
|
M.Kâzım Coşkun
|
||
İbrahim Cüceoğlu
|
||
Mustafa Maden
|
||
Osman Soğukpınar
|
||
Aydın Yalçın
|
||
Ferhat Nuri Yıldırım
|
||
Şerafettin Yıldırım
|
||
Antalya
|
:
|
İhsan Ataöy
|
Artvin
|
:
|
Naci Budak
|
Aydın
|
:
|
Mehmet Çelik
|
Balıkesir
|
:
|
Kemal Erdem
|
Burdur
|
:
|
Ahmet Çiloğlu
|
Çanakkale
|
:
|
Rafet Sezgin
|
Çankırı
|
:
|
Nuri Çelik Vazıcıoğlu
|
Çorum
|
:
|
Cahit Angın
|
Yakup Çağlayan
|
||
Kemal Demirer
|
||
Denizli:
|
:
|
Sami Arş lan
|
Fuat Avcı
|
||
Diyarbakır
|
:
|
Nafiz Yıldırım
|
Edirne
|
:
|
Veli Gülkan
|
Cevat Sayın
|
||
Erzincan
|
:
|
Hasan Çetinkaya
|
Sadık Perinçek
|
||
Erzurum
|
:
|
Sabahattin Aras
|
Selçuk Erverdi
|
||
Naci Gacıroğlu
|
||
Gaziantep
|
:
|
Şinasi Çolakoğlu
|
Erdem Ocak
|
||
Gümüşhane
|
:
|
Mustafa Karaman
|
İsparta
|
:
|
Yusuf Uysal
|
İçel
|
:
|
Hilmi Türkmen
|
İstanbul
|
:
|
Bahir Ersoy
|
İzmir
|
:
|
Burhanettin Asutay
|
Kars
|
:
|
Turgut Artaç
|
Kemal Okyay
|
||
Kastamonu
|
:
|
Mehmet Seydibeyoğlu
|
Kayseri
|
:
|
Enver Turgut
|
Kırklareli
|
Beyti Arda
|
|
Kırşehir
|
:
|
Mustafa Aksoy
|
Kocaeli
|
:
|
Vehbi Engiz
|
Konya
|
:
|
İrfan Baran
|
Mustafa Kubilay İmer
|
||
Orhan Okay
|
||
Mustafa Üstündağ
|
||
Kütahya
|
:
|
Ali Erbek
|
Manisa
|
:
|
Veli Bakirli
|
Nevşehir
|
:
|
Hüsamettin Başer
|
Esat Kıratlıoğlu
|
||
Niğde
|
:
|
Avni Kavurmacıoğlu
|
Orhan Vural
|
||
Rize
|
:
|
Basri Albayrak
|
Sami Kumbasar
|
||
Sakarya
|
:
|
Turgut Boztepe
|
Hayrettin Uysal
|
||
Samsun
|
:
|
Yaşar Akal
|
İsmet Yalçıner
|
||
Siirt
|
:
|
Zeki Çeliker
|
Sinop
|
:
|
Hilmi Biçer
|
:
|
Fikret Övet
|
|
Tekirdağ
|
:
|
Yılmaz Alpaslan
|
Tokat
|
:
|
Hüseyin Abbas
|
İsmail Hakkı Birler
|
||
Trabzon
|
:
|
Mehmet Arslantürk
|
Cevat Küçük
|
||
Urfa
|
:
|
Mehmet Aksoy
|
Bahri Karakeçeli
|
||
Van
|
:
|
Fuat Türkoğlu
|
Yozgat
|
:
|
Turgut Nizamoğlu
|
Dâva dilekçesinin başında adı özellikle açıklanan Kars
Milletvekili Kemal Okyay bu durumu dolayısiyle, 44 sayılı Kanunun 25.
maddesinin son fıkrası uyarınca kendisine tebligat yapılacak üye
sayılabileceğinden ve dâva dilekçesindeki imzaların T. B. M. M. Zatişleri ve
Evrak Müdürlüğünce onanmış olması yeterli ve geçerli görüldüğü, dilekçede
yazılı adlar ve seçim çevreleri ayrıca T. B. M. M. nce çıkartılan Millet
Meclisi Albümü ile de karşılaştırılarak uygunluğu saptanmış olduğu için başkaca
bir belgeye veya onamaya gerek bulunmadığı gibi esasen 44 sayılı Kanun ve
Anayasa Mahkemesi içtüzüğü bu konuda özel bir hüküm de getirmemiş olduğundan 44
sayılı Kanunun 26. maddesine uygun bulunan dâva dilekçesinin eksiği olmadığı
sonucuna varılmıştır.
Nuri Ülgenalp, Şahap Arıç, Kani Vrana, Şevket Müftigil ve
Ahmet H. Boyacıoğlu bu görüşe katılmamışlardır.
2- a) Millet Meclisi İdare Amirliğinin 1/12/1971 günlü,
192/14-36544 sayılı yazısına bağlı olarak gelen Ankara Milletvekilleri Kâzım
Coşkun ve Mustafa Maden, Çankırı Milletvekili Nuri Çelik Yazıcıoğlu, Erzincan
Milletvekilleri Hasan Çetinkaya ve Naci Yıldırım, Gaziantep Milletvekili Erdem
Ocak, Kırşehir Milletvekili Cevat Eroğlu, Rize Milletvekili Sami Kumbasar,
Samsun Milletvekili İsmet Yalçınar, Urfa Milletvekilleri Mehmet Aksoy ve Bahri
Karakeçili'ye ilişkin tek biçim 11 dilekçede aynen (Anayasaya aykırı hükümler
taşıdığı iddia edilen 1478 sayılı Kanunun iptali için verilen dilekçeye, sehven
imza atmış olmam dolayısiyle muteber addedilemiyerek gerekli işlemin yapılmasını
arzederim.) denilmektedir. Bu dilekçeleri verenlerden Erzincan Milletvekili
Naci Yıldırım ve Kırşehir Milletvekili Cevat Eroğlu'nun dâva dilekçesinde
adlarının ve imzalarının bulunmadığı saptanmıştır.
b) Ankara Milletvekili Ferhat Nuri Yıldırım'a ilişkin 6/12/1971
günlü dilekçede ise (1478 sayılı Kanunun iptali için dilekçe tanzim etmediği,
bu yolda düzenlenen bir dilekçeye imza koymadığı, kanun teklifini yapanlar
arasında bulunduğu için iptal dilekçesini imzalamasının mümkün olmadığı, böyle
bir imzası varsa bilmeyerek yaptığı ve geri aldığı) ileri sürülmektedir.
c) aa- Söz konusu olan Anayasa'nın 1488 sayılı Yasa ile
değişik 149. maddesine dayanılarak açılmış bir iptal dâvasına ilişkin
dilekçedir. Bu dilekçeyi imzalayanlar sıradan kimseler değildir. Yasama
yetkisini elinde tutan Türkiye Büyük Millet Meclisinin (Anayasa madde 5 ve 63)
bir kanadının, Millet Meclisinin üyeleridirler. Kanun koymak, değiştirmek ve
kaldırmak, Devletin bütçe ve kesin hesap kanun tasarılarım görüşmek ve kabul
etmek, para basılmasına, genel ve özel af ilânına, mahkemelerce verilip kesinleşen
ölüm cezalarının yerine getirilmesine karar vermek (Anayasa - değişik madde
64), milletlerarası andlaşmaları uygun bulma (Anayasa - madde 65), savaş hali
ilânına, Türk Silâhlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine veya
yabancı silâhlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunmasına izin verme (Anayasa - madde
66) Cumhurbaşkanını seçme (Anayasa - madde 95), sıkıyönetim ilânını onama
(Anayasa - değişik madde 124) gibi yetkilerle donatılmış Türkiye Büyük Millet
Meclisini Cumhuriyet Senatosu ile birlikte oluşturan ve ayrıca Millet Meclîsi
seçimi yenileme (Anayasa - Mad. de 69), Bakanlar Kuruluna güven oyu verme
(Anayasa - madde 103), gensoru (Anayasa - değişik madde 89) gibi konularda da
yetkisi bulunan Millet Meclisinin ve bu Meclis üyeliğinin önemi üzerinde söz söylemenin
yeri ve gereği yoktur. Bir milletvekilinin imzaladığı belgeyi, hele söz konusu
olan bir iptal dâvası dilekçesi ise, bilmemesi veya bir belgeyi bilmeden
imzalaması, yahut Anayasa'nın değişik 149 maddesinin kanunların ve Yasama
Meclisleri içtüzüklerinin Anayasa'ya uygunluk denetimlerinin sağlanması
ereğiyle verdiği bir yetkiyi böylesine önemsememesi hiç bir zaman düşünülemez
onun içindir ki dâva dilekçesinin "sehven" veya
"bilmiyerek" imzalandığı yolundaki soyut iddianın, yanılmanın niçin
ve nasıl olduğunu ayrıntılanyle ortaya koyacak bir açıklama, başka deyimle
olağandışı bir durumun varlığı ile desteklenmedikçe, dinlenme değeri ve böyle
bir iddianın üzerinde durulma ve araştırılmasına gidilme gereği yoktur. Şu
duruma göre dokuz milletvekilinin dilekçelerindeki "sehven imzalama"
ve bir milletvekilinin dilekçesindeki "bilmeyerek imzalama" iddiaları
üzerinde, yukarıda tartışılan nitelikleri dolayısiyle, araştırma yapılmasının
yeri olmamak gerekir. İki Milletvekilinin ise, yukarıda açıklandığı üzere, zaten
dâva dilekçesinde adları geçmemektedir.
Ankara Milletvekili Ferhat Nuri Yıldırım'ın 1478 sayılı
Kanuna ilişkin teklifi verenler arasında olduğu için iptal dâvası dilekçesini
imzalamasına olanak bulunmadığı yolunda ayrıca ileri sürdüğü iddiaya gelince; bir
kanun teklifini vermiş kimsenin teklif kanunlaştıktan sonra Anayasaya aykırı
bulunduğu kuşkusuna düşmesi ve Anayasa'ya uygunluk denetiminden geçmesini
istemesi olağan bulunduğundan böyle bir iddiada delil niteliği görmenin olanağı
yoktur.
"Yanılarak imzalama" iddiaları üzerinde araştırma
yapılmasına yer olmadığı görüşüne Şahap Arıç, Kani Vrana ve Ahmet H. Boyacıoğlu
katılmamışlardır.
ç) Ankara Milletvekili Ferhat Nuri Yıldırım, dilekçesinde,
yukarıda belirtildiği üzere, ayrıca "dâva dilekçesinde imzası varsa geri
aldığını" da açıklamıştır. Bu açıklama milletvekilinin açılmasına
katıldığı iptal dâvasından kendi bakımından vaz geçtiği anlamım taşır.
Anayasa'nın 1488 sayılı Yasa ile değişik 149 uncu maddesinin
Yasama Meclislerinden birinin üye tamsayısının en az altıda biri tutarındaki
üyelerine tanıdığı Anayasa Mahkemesinde iptal dâvası açma hakkı kanunların ve
Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüklerinin Anayasa'ya uygunluk denetiminin
sağlanmasını öngören yollardan biridir ve bundaki kamusal erek ve nitelik
ortadadır. Böyle bir dâva bir kez açıldı mı artık ondan vazgeçilemez ve
vazgeçme iddiası dinlenenle' Onun içindir ki Ankara Milletvekili Ferhat Nuri
Yıldırım'ın "dâva dilekçesindeki imzasını geri aldığı" yolundaki
açıklaması üzerinde durmanın yeri ve gereği yoktur.
3- Yukarıda açıklanan nedenlerle geçerli olduğu ve dosyaca
eksiği bulunmadığı sonucuna varılan dâvanın esasının incelenmesi gerekmektedir.
4- Emekli İnkilap Subayları Derneğinin Genel Başkanı
imzasiyle verilen ve 26/11/1971 gününde Anayasa Mahkemesi kaydına geçen
18/11/1971 günlü dilekçede; 1478 sayılı Kanuna ilişkin iptal dâvasına dernek
mensuplarının muhatap olduğu ileri sürülerek savunma hakkı en geniş biçimde
kullanılmak üzere dâva dosyasını incelemelerine izin verilmesi istenmektedir.
Eldeki dâva Anayasa Mahkemelinin görev ve yetkilerinden
kanunların Anayasa'ya uygunluk denetimi alanına girmektedir. Anayasa'ya
uygunluk denetiminde "taraf" olma ve "savunma" söz konusu
bulunmadığından yukarıda özetlenen istemin reddine karar verilmelidir.
5- Yukarıdan beri açıklanan gerekçelerle :
a) Dâva dilekçesinde eksiklik bulunmadığına Nuri Ülgenalp,
Şahap Arıç, Kani Vrana, Şevket Müftügil ve Ahmet H. Boyacıoğlu'nun karşı
oylarıyla ve oyçokluğu ile,
b) Oniki Milletvekilinin "sehven imzalama"
iddiaları üzerinde araştırma yapılmasına yer olmadığına Şahap Arıç, Kani Vrana
ve Ahmet H. Boyacıoğlu'nun karşıoylariyle ve oyçokluğu ile,
c) Yukarıdaki nedenlerle geçerli olduğu sonucuna varılan ve
dosyaca eksiği bulunmayan dâvanın esasının incelenmesine oybirliğiyle,
ç) Emekli İnkilap Subayları Derneği Genel Başkanı imzasiyle
verilen 18/11/1971 günlü dilekçedeki istemin reddine oybirliği ile, 7/12/1971
gününde karar verilmiştir.
IV- ESASIN İNCELENMESİ:
Dâvanın esasına ilişkin rapor, dâva dilekçesi, iptali
istenen 1478 sayılı Kanun, Anayasa'ya aykırılık iddiasına dayanıklılık eden
Anayasa hükümleri; bunlarla ilgili gerekçeler ve başka yasama belgeleri konu
ile ilişkisi bulunan öteki metinler okunduktan sonra gereği görüşülüp düşünüldü
:
l- Dört Milletvekilince verilen dilekçeler :
Görüşmelerin başında Urfa Milletvekili Mehmet Aksoy, Erzurum
Milletvekili Sabahattin Araş, Kayseri Milletvekili Enver Turgut ve Afyon
Milletvekili Şevki Güler'in adlarına Anayasa Mahkemesine doğrudan doğruya
verilmiş dört dilekçe ele alındı. Bunlardan Mehmet Aksoy'un dilekçesi
11/12/1971, Sabahattin Araş ve Enver Turgun'unkiler 17/12/1971, Şevki
Güler'inki 24/12/1971 günlerinde Anayasa Mahkemesi kayıtlarına geçmiş
bulunmakta idi.
Mehmet Aksoy adı altında verilen dilekçede 1478 sayılı
Kanunun iptali konusunda dilekçe düzenlenmediği, bu yolda düzenlenmiş bir
dilekçeye imza konulmadığı ileri sürülerek bu hususun incelenmesi ve dikkate
alınması istenmektedir.
Sabahattin Araş ve Enver Turgut adlarına düzenlenen iki
dilekçede 1478 sayılı Kanunun iptali için verilen dâva dilekçesine sehven imza
atıldığı ileri sürülmüş ve geçerli sayılmaması istenmiştir.
Şevki Güler adı altında verilen yazıda ise 1478 sayılı
Kanunun iptali için açılan dâvaya ilişkin dilekçedeki imzanın geri alındığı
açıklanmaktadır.
a) Dâvanın esasının incelenmesine karar verildikten sonra
gelmiş bulunan söz konusu dört dilekçenin aşağıda da ayrıca açıklanacak
niteliklerine göre bunlardaki imzaların dilekçelerde adları belirlenen
milletvekillerine ilişkin bulunup bulunmadığının Millet Meclisi Başkanlığından
sorulmasına yer olmamak gerekir.
Nuri Ülgenalp, Şahap Arıç, Ahmet Akar, Kani Vrana, Lûtfi
Ömerbaş ve Ahmet H. Boyacıoğlu bu görüşe katılmamışlardır.
b) Afyon Milletvekili Şevki Güler'in dâva dilekçesindeki
imzasını geri aldığını bildirmesi milletvekilinin açılmasına katıldığı iptal
dâvasından vazgeçtiği anlamını taşır. İptal dâvası bir kez açıldıktan sonra
ondan vazgeçilemiyeceği ve vazgeçme iddiasının dinlenemeyeceği yukarıda
(III-2-c) bölümünde ayrıntılariyle açıklandığı için aynı gerekçenin burada
tekrarlanmasının yeri yoktur. Şevki Güler'in vazgeçme dilekçesinin reddine
karar verilmelidir.
c) Erzurum Milletvekili Sabahattin Aras ve Kayseri
Milletvekili Envar Turgun'un "dâva dilekçesini yanılarak imzalama"
iddiaları üzerinde, benzeri iddiaların yukarıda (III-2-c) bölümünde belirtilen
niteliğine göre araştırma yapılmasının yeri yoktur.
Şahap Arıç. Ahmet Akar, Kani Vrana, Lûtfi Ömerbaş ve Ahmet
H. Boyacıoğlu bu görüşe katılmamışlardır.
ç) Urfa Milletvekili Mehmet Aksoy Millet Meclisi idare
Amirliğinin 1/12/1971 günlü, 192/14-36544 sayılı yazısına bağlı olarak gelen
dilekçesinde 1478 sayılı Kanunun iptali için açılan dâvaya ilişkin dilekçeyi
"sehven" imzaladığını açıkladığı halde bu kez doğrudan doğruya
verdiği 10/12/1971 günlü dilekçede dâva dilekçesine imza koymadığını ileri
sürmektedir.
Dâva dilekçesini yetmiş altı milletvekili imzalamıştır.
Mehmet Aksoy'un yeni iddiası gerçek çıksa bile imza sayısı yetmiş beşe
düşecektir. Millet Meclisinin üye tamsayısının altıda biri yetmiş beştir. Demek
ki bu durumda dahi milletvekillerince açılan bir iptal dâvasının geçerli
olabilmesi için Anayasanın değişik 149. maddesinin şart koştuğu yeter sayı
bozulmamış olacak, başka deyimle Aksoy'un iddiası sonucu etkileyemeyecektir. Şu
duruma göre iddia üzerinde araştırma yapılmasına yer yoktur.
Nuri Ülgenalp, Şahap Arıç, Ahmet Akar, Kani Vrana, Lûtfi
Ömerbaş ve Ahmet H. Boyacıoğlu bu görüşe katılmamışlardır.
d) Böylece, yukarıki açıklamalara göre :
aa) Afyon Milletvekili Şevki Güler, Kayseri Milletvekili
Enver Turgut, Erzurum Milletvekili Sabahattin Aras, Urfa Milletvekili Mehmet
Aksoy adlarını taşıyan ve Anayasa Mahkemesine doğrudan doğruya verilen
dilekçelerdeki imzaların bu kimselere ait bulunup bulunmadığının Millet Meclisi
Başkanlığından sorulmasına yer olmadığına Nuri Ülgenalp, Şahap Arıç, Ahmet
Akar, Kani Vrana, Lûtfi Ömerbaş ve Ahmet H. Boyacıoğlu'nun karşı oylariyle ve
oyçokluğu ile;
bb) Dâva açıldıktan sonra vazgeçme bildirisi geçerli olamıyacağından
Şevki Güler imzalı dilekçenin reddine oybirliğiyle,
cc) "Sehven imzalama" iddiaları üzerinde,
araştırma yapılmasına yer olmadığına Şahap Arıç, Ahmet Akar, Kani Vrana, Lûtfi
Ömerbaş ve Ahmet H. Boyacıoğlu'nun karşı oylariyle ve oyçokluğu ile;
çç) Mehmet Aksoy'un iddiası üzerinde, sonuca etkili
bulunmadığından, araştırma yapılmasına yer olmadığına Nuri Ülgenalp, Şahap
Arıç. Ahmet Akar, Kani Vrana, Lûtfi Ömerbaş ve Ahmet H. Boyacıoğlu'nun karşı
oylariyle ve oyçokluğu ile;
3/2/1972 gününde karar verildikten sonra Anayasa'ya
aykırılık iddialarının incelenmesine geçildi :
2- 1478 sayılı Kanunun biçim yönünden Anayasa'ya aykırı
olduğu iddiası :
Davacı, 1478 sayılı Kanuna ilişkin teklifin Millet
Meclisinin 151. birleşiminde oylanmasında usulsüzlük olduğunu ileri sürmekte;
bu durumu ve teklifin Cumhuriyet Senatosunda yapıldığı gibi açık oya sunulmamış
bulunmasını biçim yönünden Anayasa'ya aykırılık nedeni olarak göstermektedir.
Millet Meclisi Tutanak Dergisinin 19/8/1971 günlü 151.
birleşime ilişkin bölümünün (Dönem 3 - Toplantı 2 - Cilt : 17, Sayfa : 38, 39)
incelenmesinde görülen şudur : (Durumu iyice aydınlattığı için Başkanın sözleri
aynen alınmıştır.)
"Başkan- Başka söz isteyen' Yok. Bu konuda Meclisimizde
ilk tatbikat olmaktadır. Kanunlar Müdürlüğü ile görüştüm. Yani, Meclisçe
reddedilmiş Senatoda kabul edilmiş, tekrar Meclise gelmiş ilk mavzudur Ancak,
Anayasa'nın bu konudaki, Meclis, Cumhuriyet Senatosunun kabul ettiği metin
yeniden görüşür hükmü, diğer kanunların prosedürünü tatbik eder anlamını taşımaktadır.
Bu bakımdan müzakeresini yapmış olduğumuz bu kanun teklifinin tümü üzerindeki
müzakereleri bitirmiş oluyoruz. Maddelere geçilmesini oylayacağız. Maddelere
geçilmesini kabul ederseniz maddeleri tekrar görüşürüz. Başkanlık Divanı bu
hükmü bu mahiyette anlıyor ve tatbikatı bu şekilde yapacağız. Maddelere
geçilmesini oylarınıza sunuyorum. Kabul edenler lütfen işaret buyursunlar.
Etmiyenler... Efendim oylar arasında çok yakın bir fark var; o bakımdan Divanda
tereddüt hâsıl olmuştur. Ayağa kalkmak suretiyle tekrarlıyacağız. Maddelere
geçilmesini oylarınıza sunuyorum. Kabul edenler lütfen ağaya kalkmak suretiyle
işaret buyursunlar. 42 (C.H.P. arka sıralarından 32 sesleri) yanlış sayım varsa
tekrar sayarız, efendim. (C.H.P arka sıralarından yeniden sayılsın sesleri)
Kabul edenler lütfen ayağa kalkıp işaret buyursun. 41 efendim. Kabul
etmiyenler... 39 (C.H.P, arka sıralarında gürültüler) Maddelere geçilmesi kabul
edilmiştir. Efendim, (gürültüler)"
Bundan sonra iki milletvekili kabul etmiyenlerin bir daha
sayılmasını istemiş; Başkan "Maddelere geçilmesi kabul edilmiştir.
Çoğunluğunuz varsa 1. maddeyi reddedersiniz mesele kalmaz." diyerek
maddeyi okutmuş; söz isteyen olmadığı için oylamaya geçmiş; "Maddeyi
oylarınıza sunuyorum. Kabul edenler lütfen işaret..." dediği sırada A.P.
sıralarından yedi milletvekili ayağa kalkarak Genel Kurulda çoğunluğun
olmadığını ileri sürmüşlerdir. Bu iddia üzerine C.H.P. sıralarında şiddetli
gürültüler ve "oylama sırasında ekseriyet yok denemez" yollu
bağırmalar olmuş; Başkan oylamayı sürdürmek isterken A.P. sıralarından beş
milletvekili ayağa kalkarak Genel Kurulda çoğunluğun olmadığını yeniden ileri
sürmüşler; Başkan yoklama yapmıyarak "Oylamaya geçileceği sıradan kişi
ayağa kalkmak suretiyle ekseriyetin olmadığını beyan etmişlerdir. Zapta
geçmiştir. Ekseriyetimiz yoktur." demiş ve birleşimi kapatmıştır.
Kanun teklifi gündemde olduğu halde 25/8/1971 günlü 154
birleşimde Hükümet bulunmadığı için görüşülememiş (Millet Meclisi Tutanak
Dergisi, Dönem 3, Toplantı 2, Cilt : 17, Sayfa 150); 26/8/1971 günlü 155.
birleşimde kanun teklifinin 1. maddesiyle ilgili iki öneri reddedildikten sonra
1. madde oylanmış ve Başkan aynen şöyle söylemiştir :
"Bitti efendim, oylamaya geçtik. Maddeyi kabul edenler
lütfen işaret etsinler. Muhterem arkadaşlarım; oylarınızın izharında Başkanlık
mütereddit kalmaktadır. Sarih olarak oylarınızı kullanmanızı rica ederim. Bazı
arkadaşlarımızın oylarını göremiyoruz. Kabul etmiyenler." Kabul
edilmiştir."
2. ve 3. maddeler ve kanun teklifinin tümü üzerindeki oylama
sonuçlarını da Başkan 1. maddede olduğu gibi yalnızca "kabul
edilmiştir" diyerek belirtmiş ve en sonunda "Tümü kabul edilmiştir,
teklif kanunlaşmıştır." yolunda bir açıklamada bulunmuştur. (Aynı dergi,
aynı cilt: sayfa: 214, 215).
Görülüyor ki dâva konusu kanuna ilişkin teklifin maddelerine
geçilmesi için Millet Meclisi Genel Kurulunun 19/8/1971 günlü 151. birleşiminde
yapılan oylamaya seksen kişi katılmış ve 41 milletvekili olumlu yönde oy
kullanmıştır. Anayasa'nın 86. maddesine göre her Meclis üye tamsayısının salt
çoğunluğu ile toplanır ve Anayasa'da başkaca hüküm yoksa toplantıya
katılanların salt çoğunluğu ile karar verir. Millet Meclisinin üye tamsayısı
dört yüz ellidir (Anayasa - madde 67) Bu tamsayıya göre çoğunluğun var
sayılması, başka deyimle Meclis Genel Kurulunun toplanabilmesi için iki yüz
yirmi altı milletvekilinin hazır bulunmasının; toplantı yetersayısına göre
görüşme ve oylama konusunda olumlu karara varılmış sayılabilmesi için de -
incelenen işin niteliği bakımından Anayasa'da özel bir hüküm bulunmadığı
gözönünde tutuldukta - yüz on dört kabul oyunun gerektiği görülür. 1478 sayılı
Kanuna ilişkin teklifin maddelerine geçilmesi yönünde ancak 41 oy,
verildiğinden karar yetersayısının sağlanmamış olduğu açıkça ortadadır ve 151.
birleşime ilişkin Tutanak Dergisi ile saptanan bu durum üzerinde her hangi bir
tartışmanın yeri yoktur.
Sözü geçen oylama "işarî" biçimde olmuştur. Millet
Meclisinin kendi içtüzüğü halâ yapılmadığı için toplantı ve çalışmalarında,
Anayasa'nın geçici 3. maddesine dayanılarak, hükümleri uygulanmakta olan
Türkiye Büyük Millet Meclisinin 27 Ekim 1957 tarihinden önce yürürlükteki
içtüzüğünün 131 ve 132. maddeleri uyarınca "işarî oy" el kaldırmak
veya ayağa' kalkmakla verilir. Bu usulde Önce lehte, sonra aleyhte bulunanların
oylarına başvurulur. Ondan sonra sonuç Başkanca Genel Kurula bildirilir. Açık
ve gizli oylamalarda yer aldığı halde (aynı içtüzük - madde 137 ve 139) burada
"çekinser" liğin sözü edilmemektedir. Bununla birlikte işarî oylamada
da çekinser oy verilebileceği kabul edilse dahi ilginin cekinserliğini
belirtmesi ve Başkanın oylama sonucunu bildirirken durumu açıklaması gerekir.
Bu da tabiatiyle Tutanak Dergisinde görünür. Oylamaya katılmamanın çekinserlik
sayılması düşünülemez ve savunulamaz.
1478 sayılı Kanuna ilişkin teklifin maddelerine geçilmesinin
oylanmasında, Tutanak Dergisine göre ve yukarıda belirtildiği üzere, 41 kabul,
39 red oyu verilmiştir. Çekinser yoktur. Kesin olarak beliren, oylamaya yalnız
80 kişinin katılmış bulunduğudur. Bu durum oylamaya geçileceği sırada Genel
Kurulda toplantı yetersayısının da bulunmadığını gösterir. Genel Kurul
salonunda bulunup da oylamaya girmeyen milletvekillerini, böyleleri varsa,
yetersayıya katmanın olanağı yoktur. Çünkü milletvekilinin toplantıya katılışı
ancak oylamaya girmesiyle hukukî etki ve değer kazanır. Kaldı ki Millet
Meclisinin toplantı ve çalışmalarında uygulanan İçtüzüğün 137. maddesinde
konuya ışık tutabilecek bir hüküm de vardır. Açık oylamanın nasıl yapılacağını
gösteren bu maddede "kararın yalnız lehte ve aleyhte bulunanların sayısına
göre belli olacağı, çekinserlerin sayısının oy sonucunu etkileyemeyeceği, ancak
yetersayıda hesaba katılacağı, iptal edilmiş pusulaların cekinser oy sayılarak
yetersayıya gireceği" yazılıdır. Başka deyimle hüküm, oylama sırasında fiilen
bulunsalar bile, oy vermeyenlerin yetersayı hesabına giremeyecekleri ilkesini
getirmektedir, ilke gerçi açık oylama maddesinde yer almıştır; ancak bu
bakımdan özel bir düzenlemeye bağlanmamış olan "işarî oy" çeşidinde
de işlenmemesi için bir hukukî neden bulunmadığı ortadadır. Öte yandan
oylamanın hemen arkasından önce yedi sonra ayrıca beş milletvekili ayağa
kalkarak Genel Kurulda çoğunluğun olmadığını ileri sürmüşler ve Başkan
"Ekseriyetimiz yoktur." diyerek birleşimi kapatmıştır. Bu da toplantı
salonunun, Başkanın yoklama yapmaksızın çoğunluğunu bulamadığını saptamasını
mümkün kılacak bir görünüşte bulunduğunu gösterme bakımından önemlidir.
Yukarıdan beri açıklananlarla varılan sonuç şudur: Dâva
konusu Kanuna ilişkin teklifin maddelerine geçilmesi kararı Anayasa'nın 86.
maddesine aykırı olarak, Millet Meclisi Genel Kurulunda toplantı ve karar
yetersayısı bulunmaksızın verilmiştir. Bu nedenle, hukukî değer ve geçerlikten
yoksundur.
Anayasa'nın 85. maddesine göre Türkiye Büyük Millet Meclisi
ve Meclisler çalışmalarını kendi yaptıkları İçtüzüklerin hükümleri uyarınca
yürütürler. Yine Anayasa'nın geçici 3. maddesi gereğince Millet Meclisinin
toplantı ve çalışmalarında uygulanmakta olan Türkiye Büyük Millet Meclisinin 27
Ekim 1957 tarihinden önce yürürlükteki İçtüzüğünün kanunların görüşülmesine
ilişkin Sekizinci Babı hükümlerine görekanun tasarı ve tekliflerinin önce tümü
üzerinde görüşülür (madde 103). Tasarı veya teklifin tümü üzerindeki görüşmeler
bitince bu evrenin maddelere geçilip geçilmemesi üzerinde bir oylama ile
kapatılması zorunludur (Madde 105). İçtüzük Kanun tasarı ve tekliflerinin
görüşülmesindeki bu belli başlı iki evreyi birbirinden öyle kesin bir çizgiyle
ayırmış ve aradaki geçiş koşuluna öylesine önem vermiştirki 105 inci maddedeki
deyimle "Heyeti Umumiye müzakeresi bittikten sonra maddelere geçilmesi...
reye iktiran etmeyen layiha veya teklefin reddedilmiş" olacağını hükme
bağlamıştır.
Olayda 1478 sayılı Yasaya ilişkin teklifin maddelerine
geçilmesi usulünce kabul edilmeden, başka deyimle teklifin tümü üzerindeki
görüşmeler evresi Anayasa'ya ve içtüzüğe uygun bir biçimde kapanmadan ikinci
evreye, maddelerin görüşülmesi ve oylanması evresine atlama gibi bir durum
oluşmuş bulunmaktadır. Bu durum dâva konusu Kanunu temelsiz ve dayanıksız bırakır.
Maddelere geçildikten sonra da bir kanun tasan veya teklifin reddedilmesine
içtüzükte engel bîr hükmün bulunmaması olgusu ileri sürülerek söz konusu
kuralın, bir ayrıntı hükmü imişçesine, ihmal edilebileceğini savunmağa, bu
kuralın yukarıda açıklanan niteliği elvermez. Maddelerin daha sonra Genel
Kurulca kabul edilmiş olmasiyle birinci evre sonundaki eksikliğin düzelmiş ve
kapanmış sayılmasına da yine bu nitelik engeldir. Kanunların geçerliliği için
zorunlu belli başlı birkaç usul koşulundan biri olan söz konusu kurala
uyulmaksızın çıkarılmış bir kanunun akıbetine bu aykırılığın etkisi olmadığı
yolunda bir görüş giderek tüm içtüzük kurallarının uygulanıp uygulanmamasını
yasama meclislerinin takdirine bırakmaya varır ve Anayasa'nın 85. maddesinin
birinci fıkrasının buyurucu hükmünü işlemez duruma getirerek uygulama dışı
bırakır. Böyle bir tutumu haklı göstermeye ve hukuk açısından savunmaya olanak
yoktur.
Özetlemek gerekirse : Millet Meclisinin 19/8/1971 günlü,
151. birleşiminde 41 oyla 1478 sayılı Yasaya ilişkin teklifin maddelerine
geçilmesinin kabul edilmiş sayılması Anayasa'nın 86. ve içtüzüğün 105.
maddelerine aykırıdır ve şu durum Kanunun biçim yönünden iptalini gerekli
kılar.
Fazıl Uluocak, İhsan Ecemiş, Ahmet Akar, Halit Zarbun,
Mustafa Karaoğlu, Lûtfi Ömerbaş ve Ahmet H. Boyacıoğlu bu görüşe
katılmamışlardır.
3- Öteki aykırılık iddiaları:
Davacı yukarıda özetlenen gerekçesinden de anlaşılacağı
üzere şekil ve esas yönünden başka aykırılıklar da ileri sürmüştür. Kanunun
biçim yönünden iptali öngörüldüğüne göre bunların incelenmesine artık yer
olmamak gerekir.
V- SONUÇ :
l- "5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı
Kanununa geçici bir madde eklenmesi" hakkındaki 26/8/1971 günlü, 1478
sayılı Kanuna ilişkin teklifin maddelerine geçilmesinin Millet Meclisinin
19/8/1971 günlü, 151. birleşiminde 41 oyla, kabul edilmiş sayılması durumunun
Anayasaya ve içtüzüğe aykırı bulunduğuna ve Kanunun bu nedenle biçim yönünden
iptaline Fazıl Uluocak, İhsan Ecemiş, Ahmet Akar, Halit Zarbun, Mustafa
Karaoğlu, Lûtfi Ömerbaş Ahmet H. Boyacıoğlu'nun karşı oylariyle ve oyçokluğu
ile,
2- Bu sonuca göre öteki aykırılık iddialarının incelenmesine
yer olmadığına oybirliğiyle,
3/2/1972 gününde karar verildi.
Başkan
Muhittin Gürün
|
Başkanvekili
Avni Givda
|
Üye
Fazıl Uluocak
|
Üye
Nuri Ülgenalp
|
||
Üye
Şahap Arıç
|
Üye
İhsan Ecemiş
|
Üye
Recai Seçkin
|
Üye
Ahmet Akar
|
||
Üye
Halit Zarbun
|
Üye
Ziya Önel
|
Üye
Kâni Vrana
|
Üye
Mustafa Karaoğlu
|
||
Üye
Muhittin Gürün
|
Üye
Lütfi Ömerbaş
|
Üye
Ahmet H. Boyacıoğlu
|
KARŞIOY YAZISI
1478 sayılı Kanun teklifinin ilk defa Millet Meclisince red
edilmesinden sonra metnin Cumhuriyet senatosunca kabul edilmesi üzerine
Anayasanın 92. maddesi uyarınca Millet Meclisinde yeniden Müzakeresi sırasında,
151. birleşimde teklifin tümü hakkındaki görüşmeden sonra maddelere
geçilmesinin oylanmasında, Anayasanın 86. maddesine uygun biçimde karar yeter
sayısının bulunmadığı anlaşılmakta isede, genel kurulun çoğunluğu tarafından
teklifin reddi arzu edilmiş olsaydı bu yoldaki iradesini maddelerin müzakeresi
sırasında belli ederek teklifin tümünün reddi sağlanmış olurdu. Halbuki daha
sonra 155. birleşimdeki görüşme ve oylama sonucu maddeler müzakere ve kabul
edilmiş ve teklif kanunlaşmıştır. Binaenaleyh 151. birleşimde Kanun teklifinin
tümünün müzakeresinin bittiğine ve maddelere geçilmesine ilişkin kararırı
alınmasında şekle ait noksanlığın Kanunun iptalini gerektirir nitelikte
bulunmaması hasabile bu sebebe dayanan iptal kararına karşıyım.
Üye Fazıl Uluocak
|
Sayın Fazıl Uluocak'ın korşıoy yazısındaki görüşe
katılıyorum.
Üye: Halit Zarbun
|
KARŞIOY YAZISI
1- İki nüshadan ibaret olan dâva dilekçesi 7 sahifedir. 7.
sahifenin bir kısmında dâvanın neticesi yazılı olup diğer kısmında; Kars
Milletvekilleri Kemal Okyay ve Turgut Artaç, Erzurum Milletvekili Selçuk
Elverdi, Konya Milletvekilleri Orhan Okay ve İrfan Baran, İzmir Milletvekili
Orhan Asutay, İstanbul Milletvekili Bahir Ersoy, Tokat Milletvekili İsmail
Hakkı Birler, Manisa Milletvekili Veli Bakır, Çorum Milletvekili Cahit Angı'nın
imzaları vardır.
Dâva dilekçesine, diğer milletvekillerinin imzalarını muhtevi
5 sahifelik kâğıt eklenmiştir; bu kâğıtlara, dâva dilekçesinin mütemmimi
oldukları yazılmamış ve dilekçedeki sahife numaraları bunlarda teselsül
ettirilmemiş ve 1478 sayılı Kanunun iptali dâvasına ait olduğu yolunda bir
şerhde yazılmamıştır.
Şu haliyle sözü geçen kâğıtlar, istenilen her dâva
dilekçesine bağlanabilecek şekilde ve vüsuktan arî bulunmaları sebebiyle bu
imzaların davaya aidiyetinin kabulü mümkün değildir. Dâva dilekçesinin 7.
sahifedeki milletvekillerinin imzası ise Anayasanın 149. maddesinde öngörülen
milletvekili sayısına ulaşmamaktadır. Dâvanın bu nedenle reddi gerektiği
kanısındayım.
2- Dâvanın açılışında dilekçedeki milletvekili imzalarının
Büyük Millet Meclisi Zatişleri Müdürlüğünce tasdik edilmek suretiyle tevsiki
usul ittihas edilmiş olduğuna göre Mahkemeye doğrudan verilen itiraz
dilekçelerindeki imzalarında aynı suretle tevsikinden sonra itirazların
incelenmesi gerekir.
Üye: Nuri Ülgenalp
|
KARŞIOY YAZISI
Anayasanın 149. maddesi uyarınca yasama meclislerinden
birinin üye tamsayısının enaz altıda biri tutarındaki üyeleri, Anayasa
Mahkemesinde, kanunların iptalini dava edebileceklerinden, bu davayı açmış
bulunan Milletvekillerinin gerek imzalarının, gerekse kimliklerinin onayının
yetkili makam olan Millet Meclisi Başkanlığı kanaliyle yaptırılmak suretiyle
davacı adedinin hiç bir tereddüde yer vermiyecek şekilde tespitinin doğru bir
sonuca varabilmek için zorunlu olduğu kanısındayım.
Davayı açanlardan bazıları sonradan verdikleri dilekçelerde
1478 sayılı Kanunun iptali için verilen dilekçeye sehven imza atmış
olduklarından muteber sayılmamasını istemişler, bazısı bu yolda düzenlenen
dilekçeye imza koymadığını, böyle bir imza varsa bilmiyerek yaptığını ve geri aldığını
bildirmiş, kimisi de evvela dilekçeye sehven imza koyduğunu bildirdiği halde
verdiği diğer bir dilekçede de dâva dilekçesine imza koymadığını bildirmiştir.
Dâvadan sonra verilmiş olan bu dilekçelerdeki iddialar
üzerinde araştırma yapılması gerekirdi; zira bu iddiaların doğruluğunun meydana
çıkması halinde davacıların, Millet Meclisinin üye tam sayısının en az altıda
biri olan 75 rakamından aşağıya düşmesi mümkündür; o takdirde, ortada muteber
bir dâvanın mevcudiyeti kabul edilemiyeceğinden çoğunluğun, yukarıda bildirilen
hususların araştırılmasına yer olmadığına ve dâvayı açan Milletvekillerinin
gerek kimliklerinin, gerekse imzalarının Millet Meclisi Başkanlığından
sorulması gerekmediğine, dair olan kararlarına karşıyım.
Üye
Şahap Arıç
|
KARŞIOY YAZISI
26/8/1971 günlü ve 1478 sayılı Kanunun Millet Meclisi Genel
Kurulunda görüşülmesi sırasında, kanun teklifinin tümü üzerindeki görüşme
sonunda maddelere geçilmesinin oylanmasında Anayasa'nın 86. maddesinde yazılı
karar yeter sayısının gerçekleşmemiş olmasına rağmen maddelere geçilmiş
bulunması, maddelere geçilme kararını etkileyen bir durum olsa bile, kanunun
iptalini gerektiren nitelikte görülememektedir.
Çünkü:
a- Hukukî işlemlerde şekle ilişkin eksikliklerin işlemin
esası ü-zerindeki etkisi olayın özelliğine, o kuralın konuluş sebep ve amacına
göre değişir. Bu kurallar esasın sıhhatli ve isabetli gerçekleşmesini, işlemin
düzenli yürümesini, tevsik ve tespitini, kolaylığını, ivediliğini sağlamak gibi
çeşitli düşüncelerle konulabilir ve etkileri de farklı olur. Olayımızda
eksiklik kanun teklifinin kanunlaşmasının tabi olduğu işlemlerden maddelere
geçilmesine ilişkin işlemdedir. Teklifin tümü üzerindeki görüşme sonunda
geçerli bir karara dayanmaksızın maddelerin görüşülmesine geçilmiş olması kanunun
iptalini gerektiren nitelikte bir sakatlık teşkil etmez. Çünkü kanun teklifinin
maddelerinin görüşülmesine geçilebilmesi için önce tümü üzerinde görüşme
yapılarak maddelere geçilmesinin karara bağlanması gerektiğine dair Anayasada
bir hüküm ve ilke yoktur. Bu yalnız bir içtüzük hükmüdür. Esasa etkili olmayan
içtüzük hükümlerine aykırılığın ise kanunun iptalini gerektirmiyeceği açıktır.
Maddelerine geçilmeden önce teklifin tümü üzerindeki görüşme sonunda maddelere
geçilmenin oylanmasına ilişkin içtüzük hükmü, niteliği bakımından esasa etkisi
olmayan, sadece o kanunda böyle bir kanuna ihtiyaç olup olmadığının ve bu
husustaki Meclis temayülünün anlaşılmasına yarayan, kanunun sıhhatli ve
isabetli çıkmasını sağlamaktan çok Meclisin çalışmasını kolaylaştıran ve boş
yere maddeler üzerinde görüşme yapılmasını önleyen bir hükümdür. Maddelere
geçildikten sonrada her maddenin reddi suretile teklifin tümünün reddi imkânı
daima mevcut olduğuna göre kesin bir sonucu ve Meclisin iradesi üzerinde önemli
bir etkisi yoktur. Bu sebeple de söz konusu şekle aykırılık kanunun iptalini
gerektirecek bir nitelik ve ağırlık taşımamaktadır.
b- Öte yandan 151. birleşimde yapılan oylamadaki hatanın
etkisi, daha sonra, Millet Meclisinin 155. birleşiminde kanun teklifinin
maddeleri ve tümü üzerinde geçen görüşme ve oylamalarla tashihe uğramış ve
ortadan kalkmış olduğu da kabul edilebilir.
Bu sebeplerle kanunun şekil yönünden iptali kararma
karşıyım.
Üye
İhsan Ecemiş
|
KARŞIOY YAZISI
I. Dört milletvekilince verilen dilekçelerle ilgili karar :
A- Bu karşıoy yazısının ilişkin bulunduğu 3/2/1972 günlü,
1971/-52 - 1972/1 sayılı Anayasa Mahkemesi kararının IV/1 işaretli bölümünde
belirtildiği üzere dâvanın esasının incelenmesi kararlaştırıldıktan sonra Urfa
Milletvekili Mehmet Aksoy, Erzurum Milletvekili Sabahattin Aras, Kayseri
Milletvekili Enver Turgut ve Afyon Milletvekili Şevki Güler'in adlarına Anayasa
Mahkemesine doğrudan doğruya dört dilekçe verilmiştir.
Mehmet Aksoy adı altında verilen dilekçe 1478 sayılı Kanunun
iptali konusunda dilekçe düzenlenmediği, bu yolda düzenlenmiş bir dilekçeye
imza konulmadığı ileri sürülerek bu durumun incelenmesi ve dikkate alınması
istenmektedir. Sabahattin Araş ve Enver Turgut adlarına düzenlenen iki
dilekçede 1478 sayılı Kanunun iptali için verilmiş dâva dilekçesine sehven imza
atıldığı ileri sürülmüş ve geçerli sayılmaması istenmiştir. Şevki Güler adı
altında verilen yazıda ise 1478 sayılı Kanunun iptali için açılan dâvaya
ilişkin dilekçedeki imzanın geri alındığı açıklanmaktadır.
Aşağıda gerekçeleriyle belirteceği üzere dört dilekçe ile
ilgili olarak verilen kararın kimi bölümlerinde çoğunluk görüşüne
katılmamaktayım. Şöyle ki :
1- Milletvekili Aksoy, Araş, Turgut ve Güler açılmasına
katılmış oldukları bir dâvanın geçerliliğine olumsuz etkilerde bulunabilecek iddialar
ileri sürmektedirler. Bu dilekçeler resmî bir merciin aracılığı ile gelmiş
değildir. Gerçekten bu kişilerce verilmiş olup olmadıkları da tabiatiyle
anlaşılamamaktadır. Bunların inceleme ve karar konusu olabilecek değerde
bulunup bulunmadıkları ancak dilekçelerdeki imzaların orada adları belirlenen
Milletvekillerine ilişkin olup olmadığının Millet Meclisi Başkanlığından
sorulması sonunda gelecek karşılığa göre saptanabilir. Durum böylece
aydınlatılmadan dilekçeler üzerinde herhangi bir işlem yapılmasının ve karar
verilmesinin yeri ve olanağı yoktur.
2- Erzurum Milletvekili Sabahattin Araş ve Kayseri
Milletvekili Enver Turgut dâva dilekçesini yanılarak imzaladıklarını ileri
sürmüşlerdir. Yanılma olayı dâvanın açılmamış sayılmasına yol açabilecek bir nitelikte
olabilir. Bunun ortaya çıkarılabilmesi de ancak bir araştırma yapılmasına
bağlıdır. Dilekçeleri gönderenler karardaki deyimiyle "yanılmanın niçin ve
nasıl olduğunu ayrıntıları ile ortaya koyacak bir açıklama" ya dilekçe de
yer verilmesi gerektiğini düşünmemiş olabilirler. Ancak böyle bir tutum hiç bir
zaman Anayasa Mahkemesini iddia üzerinde araştırma yapmak ödevinden kurtaramaz
ve alıkoyamaz.
3- Urfa Milletvekili Mehmet Aksoy dâva dilekçesine imza
koymadığını ileri sürmektedir. Bu, dâva dilekçesindeki imzanın kendisinin
olmadığını ileri sürmekle birdir. Ortaya atılan büyük önemi, ağırlığı olan bir
iddiadır; mutlaka üzerinde araştırma yapılması gerekir. Oysa çoğunluk dâva
dilekçesini yetmişaltı Milletvekilinin imzaladığı, Millet Meclisinin üye tam sayısının
altıda birinin yetmişbeş olduğu, iddia doğru bile çıksa Milletvekillerince
açılan bir iptal dâvasının geçerli olabilmesi için Anayasa'nın değişik 149.
maddesinin şart koştuğu, yeter sayının bozulamayacağı böylece Aksoy'un
iddiasının sonucu etkilemiyeceği gerekçesiyle araştırma yapılmasına yer
görmemiştir.
Bir iddia, araştırmaya değer olup olmadığını, kendi niteliği
içinde belli eder. iddianın bir veya bir kaç, az veya çok sayıda oluşunun
araştırmanın yapılmasına veya yapılmamasına yol açması düşünülemez. Anayasa
Mahkemesinin belirli konularda belirli inceleme yol ve ölçüleri bulunmalıdır.
Dâva dilekçesini imzalayanlardan geriye yetmişbeş kişi kalınca araştırmaya yer
görmemek, yetmişdört kişi kalınca araştırmaya gitmek hukukça savunulabilir bir
yöntem olamaz. Öte yanda yetmişbeş sayısı, dâvanın açılabilmesi için
Anayasa'nın öngördüğü en aşağı sayıdır. Bir yanlış sayma sonucu yetmişbeş
sayısının daha aşağıya düştüğünün dâva karara bağlandıktan sonra anlaşılması
olasılığı her zaman için ayrıca gözönünde bulundurulmak gerekir.
B- SONUÇ :
1971/52 esas sayılı dâvada 3/2/1972 günü esasın
incelenmesine bulanmadan önce dört Milletvekilinin dilekçesi ile ilgili olarak
verilen kararın (dilekçelerdeki imzaların adları belirlenen Milletvekillerinin
olup olmadığının Millet Meclisi Başkanlığından sorulmasına yer bulunmadığına,
sehven imzalama iddialariyle Aksoy'un iddiası üzerine araştırma
gerektirmediğine) ilişkin bölümlerinde yukarıda açıklanan nedenlerle karşıyım.
II- 1478 sayılı Kanunun biçim yönünden iptali ile ilgili
karar :
Dâva konusu 1478 sayılı Kanuna ilişkin teklifin Millet
Meclisi Genel Kurulunun 19/8/1971 günlü yüzelli birinci birleşiminde toplanma
ve karar yeter sayısı bulunmaksızın, maddelerine geçilmesine karar verildiği ve
kararın bu nedenle hukukî değer ve geçerlikten yoksun kaldığı; bu tutumun
Millet Meclisinde uygulanmakta olan içtüzüğün 105. maddesine aykırı düştüğü;
oysa 105 inci maddenin, uyulmaması halinde ilgili Kanunun biçim yönünden
iptalini gerektirecek önem ve ağırlıkta bir biçim kuralı olduğu, aykırılığın
dâva konusu yasayı temelsiz ve dayanaksız bıraktığı gerekçesi ile çoğunluk
kanunun biçim yönünden iptaline karar vermiştir.
Bilindiği gibi Anayasa Mahkemesi ötedenberi,
"İçtüzüklerin biçime Miskin tüm hükümlerinin aynı önem derecesinde
bulunduğunun düşünülemeyeceği, bunların arasında Yasama Meclislerince verilen
kararın geçerliliği üzerine etkili olabilecek nitelik taşıyanlar bulunduğu gibi
ayrıntı sayılabilecek nitelikte olanlardan bulunduğu; ilk kümeye girenlere
aykırı tutumun iptal nedenini oluşturacağı, öteki biçim kurallarına uymamanın
iptali gerektirmeyeceği; Anayasa'da gösterilmeyen ve yalnız içtüzükte bulunan
biçim kuralları arasında böyle bir ayrım yapılması gerektiği, çünkü
îçtüzüklerdeki biçim kurallarına aşırı bağlılığın Yasama Meclislerinin
çalışmalarını gereksizce aksatacağı; İçtüzük hükümlerine aykırı düşen
incelemeden hangilerinin iptal nedeni sayılacağı sorununun uygulanacak İçtüzük
hükmünün önemine ve niteliğine göre çözüleceği ve incelemeleri sırasında
Anayasa Mahkemesince değerlendirilip saptanacağı" görüşündedir. Sorun
Anayasa Mahkemesinin bu oturmuş görünüşünün ışığı altında aşağıda
tartışılacaktır.
Anayasa'nın geçici 3 üncü maddesi gereğince Millet
Meclisinin toplantı ve çalışmalarında uygulanmakta olan Türkiye Büyük Millet
Meclisinin 27 Ekim 1957 tarihinden önce yürürlükteki içtüzüğünün 105 inci
maddesinde aynen şöyle denilmektedir : "Heyeti umumîye müzakeresi
bittikten sonra maddelere geçilmesi reye konur. Reye iktiran etmezse lâyiha
veya teklifin reddedilmiş olduğunu reis tebliğ eder."
Madde de bir oylama öngörüldüğüne göre oylama sonucunun
olumlu veya olumsuz olması halinde neyi anlatacağının aynı yerde açıklanması
tabiidir. Bu maddenin, çoğunluk görüşünde benimsendiği üzere, içtüzüğün kanun
tasarısı ve tekliflerinin görüşülmesinde belli başlı iki evre düşünerek bu
evreleri birbirinden kesin bir çizgiyle ayırdığının ve geçiş koşuluna büyük
önem verdiğinin ifadesi olarak değil, en sonunda red edilmesi olasılığı da
bulunan bir kanun tasarı veya teklifi üzerindeki görüşmeleri boşu boşuna
uzatmamak ve arada bir kez bir oy yoklaması yapıp sonuca kısa yoldan varmak
ereğini günden bir düzenleme gibi kabul edilmesi, maddenin içtüzüğün öteki
hükümleri ile bir arada ele alınmasiyle kavram ve kapsamı büsbütün açıklaşan
metnine daha uygun düşecektir. Maddelere geçildikten sonra da bir kanun
tasarısı veya teklifinin red edilmesine İçtüzükte engel bir hüküm bulunmaması
ve uzun yılların uygulamalarında da böyle bir davranışın örnekleriyle
karşılaşılması kanun tasarı veya teklifinin tümü üzerinde yapılan görüşmelerden
sonraki oylama koşulunun uyulmaması halinde iptali gerektirmeyecek ayrıntı
niteliğinde bir biçim kuralı olduğunu ortaya koymaya yeterli bir vakıadır.
Öte yandan dâva konusu 1478 sayılı Kanuna ilişkin teklifin
maddeleri Millet Meclisi Genel Kurulunun 26/8/1971 günlü, 155 inci birleşiminde
görüşülmüş; maddeler ve teklifin tümü kabul edilmiştir. Bu görüşme ve oy l
ambarın; bir aykırılık ve aksaklık olduğu ileri sürülmediğine göre, usulünce
geçtiği ve tamamlandığı anlaşılmaktadır. Bir kanun tasarı veya teklifinin maddeleri
üzerindeki görüşmelerin, tümü üzerindeki görüşmelerden genellikle daha
ayrıntılı olmak,bakımından, bir ayırım ve özelliği vardır. Ve bu kapsamı ile
tüm üzerindeki görüşmelere ilişkin bir eksiklik ve aksaklığı bütünleyip
gidereceğinde kuşku yoktur. Dâva konusu kanuna ilişkin teklifin Millet Meclisi
Genel Kurulunca geçirdiği evreler bu açıdan gözönünde tutulursa biçimsel
eksikliğin esasen etkisiz kalmış olduğu da görülür.
Özetlenecek olursa: Millet Meclisinin 19/8/1971 günlü
yüzelli birinci birleşiminde 1478 sayılı Kanuna ilişkin teklifin maddelerine
geçilirken sonuç olarak içtüzüğün 105 inci maddesine uyulmama durumuna düşülmüş
olması kanunun biçim yönünden iptalini zorunlu kılacak önem ve ağırlıkta bir
şekil kuralına aykırılık niteliği taşımamaktadır. Bu yöndeki iddianın red
edilmesi ve dâva dilekçesinde ileri sürülen öteki aykırılıkların incelenmesine
geçilmesi gerekir.
1971/52 esas sayılı dâvada 1478 sayılı Kanunun biçim
yönünden iptaline dair verilen 3/2/1972 günlü, 1972/1 sayılı karara yukarıda açıklanan
nedenlerle karşıyım.
Üye
Ahmet Akar
|
KARŞIOY YAZISI
İptal dâvalarının, yasaların koyduğu biçim koşulları
yönünden tam olarak açılması esastır. O halde, bir iptal dâvasında yasaların
geçerlilik için koyduğu koşullar arasında yer alan belli sayıdaki yasama
meclisleri üyelerinin dilekçeyi imza etmiş veya bu imzalardan çeşitli yenlerden
kuşkulu görülenlerin sahiplerine gerçekten ait olup olmadığının kesin bir
biçimde saptanması gereklidir. Bundan başka, dâva dilekçesini, çeşitli
nedenlerle yanılarak imza etmiş olduklarını ileri sürenlerin, dâva dilekçesini
imzalamakdaki gerçek iradelerinin bu dâvayı açmaya yönelmiş olup olmadığının
da, aynı yolla belli edilmesi zorunludur.
Anayasa Mahkemesine açılmış bulunan iptal dâvalarının
vazgeçme ile düşmesi veya geri alınması sözkonusu edilemezse de, yasaların
aradığı sayı koşuluna etkili olacak ölçüde bulunmak üzere, bu dâvayı açmaya
yönelmiş istemlerde bir yanılma ileri sürüldüğünde, bu yanılmanın gerçek bir
nedene dayanıp dayanmadığım ve nedenlerinin de kabul edilebilir olup olmadığım,
görünen duruma göre takdir yetkisi Anayasa Mahkemesine ait bulunmaktadır. Bu
bakımdan, varlığı ileri sürülüp dâvanın geçerliliğine sayı koşulu yönünden
etkili olacak yanılmaların gerçek ve nedenlerinin de kabul edilebilir olup
olmadıklarının araştırılması gerekli olmaktadır.
İnceleme sırasında, dilekçedeki imzaları ve dilekçeyi
imzalamaktaki iradeleri hakkında çeşitli iddiaları bulunanların ileri
sürdükleri hususların da, yukarıdaki gerçeklere dayanılarak araştırılıp
saptanması, önemli ve kesin bir sonuç doğurmakta olan iptal dâvalarının geçerliliğini
belli etme bakımından zorunlu bulunmaktadır.
Bu nedenlerle, 7/12/1971 günlü ilk inceleme kararının a ve b
fıkraları ile 3/2/1972 günlü esas hakkındaki kararın l inci bendinin a, c, ç
fıkralarına karşıyım.
Üye: Kani Vrana
|
KARŞIOY YAZISI
"5434 sayılı T. C. Emekli Sandığı Kanuna Geçici Bir
Madde Eklenmesi" hakkındaki 26/8/1971 günlü; 1478 sayılı Kanuna ilişkin
teklifin maddelerine geçilmesinin Millet Meclisinin 19/8/1971 günlü 151 inci
birleşiminde 41 oy ile kabul edilmiş olduğu anlaşılmakta ise de Millet
Meclisinin daha sonraki 155 inci birleşiminde dâva konusu teklifin Anayasa'nın
86. ve İçtüzüğün 105 inci maddelerine uygun biçimde maddelerinin ve tümünün
ayrı ayrı oylanarak kabul edilmiş olduğuna göre 151 inci birleşimindeki
oylamayı biçim eksikliği yönünden gidermiş olduğu kanısındayım.
Bu nedenle çoğunluk kararına karşıyım.
Üye: Mustafa Karaoğlu
|
KARŞIOY YAZISI
I- İptal dâvasının esasının incelenmesi kararından sonra
verilen ve dört milletvekilinin adlarını taşıyan dilekçelerden ikisinde, dâva
dilekçesine yanılarak imza atıldığı, birisinde 1478 sayılı Kanunun iptali
konusunda bir dilekçe düzenlenmediği ve böyle bir dilekçenin imzalanmadığı,
birisinde de dâva dilekçesindeki imzanın geri alındığı açıklanmıştır.
a) Anayasa Mahkemesinin, bu dört dilekçenin içerdiği konular
üzerinde inceleme yapıp karar verilmesinin başlıca koşulu bunların altlarında
adları yazılı milletvekilleri tarafından düzenlenip Anayasa Mahkemesine
verildiklerinin gerçekleşmiş olmasıdır. Bu nedenle, dilekçelerin, kapsadığı
istekler üzerinde karar verilmeden önce, bunların adlan geçen milletvekillerine
ait olup olmadıklarının Millet Meclisi Başkanlığından sorulması gerekir.
b) Bu koşulun gerçekleştiğinin kabulü halinde de, dâva
dilekçesinin yanılarak imzalandığı veya hiç imzalanmadığı yolundaki savların
üzerinde araştırma yapılması gerekli bulunmaktadır. Çünkü yanılarak imza etme
savı gerçekleştiği takdirde, bu sav sahiplerinin dâva açma iradelerinin yokluğu
açığa çıkar ve bu durum, dâva açma yetkisini kökünden etkiler.
Yanılma savında bulunanların milletvekili olmaları, onların
savlarının bir araştırma yapılmaksızın reddi için bir neden sayılamaz. Bir
savın doğru olup olmadığının saptanmasında, sav sahibinin kişiliği, bir ölçü
olarak ele alınamaz. Kaldıki olayda bu kişiler, dâva dilekçesini imzalarken de,
yanılma savında bulunurken de milletvekilidirler: bunların kişiliklerinde bir
değişiklik olmamıştır. Aynı kişilerin bir girişimlerinde kişiliklerine ağırlık
vererek, öteki girişimlerinde bu kişiliklerine yer vermemekteki çelişkiyi de
gözden uzak tutmamak gerekir.
Dâva dilekçesini imza etmediğini ileri süren milletvekilinin
bu savı üzerinde de araştırma yapılmasında yarar vardır. Bu savın gerçekleşmesi
halinde dahi dâva açma yetkisinin var olması, savın incelenmemesini haklı
göstermez. Dâvada bir kanunun iptali istenmektedir. "Ben bu kanunun iptali
için dâva açmadım." diyerek Anayasa Mahkemesine başvuran milletvekilinin;
isteğin dâva açma yetkisine bir etkisi bulunmayacağı gerekçesi ile, bir
inceleme yapmaksızın, kanunun iptalini istemiş gibi davacılar arasında bırakmak
onun kendi görüşüne göre, kamu karşısındaki durumuna da etki yapar. Ortada
kişisel hakka yeğ tutulmasını gerektiren bir kamu yararı da bulunmamaktadır.
H- Millet Meclisinin 19/8/1971 günlü 151. Birleşiminde söz
konusu teklifin tümü üzerinde açılan görüşmeler sonunda yapılan oylamada alınan
karar geçerli olmadığı halde maddelerin görüşülmesine geçilmiş ve l. maddenin
oylanması sırasında, çoğunluk bulunmadığı ileri sürülünce başkan, genel kurulda
çoğunluk olmadığını bildirerek birleşimi kapatmıştır. 155. Birleşimde maddeler
ve daha sonra da kanun teklifinin tümü onaylanarak kabul edilmiştir.
151. Birleşimde karar alma yeter sayısının bulunmadığı
anlaşılınca başkanlıkça yapılacak işlem, birleşimin kapatılması ve gelecek
birleşimde maddelere geçilmesinin yeniden oylanması idi. Başkanlık bu evrede iç
tüzüğe aykırı duruma düşmüş yani 155. Birleşimde doğrudan doğruya maddeler
üzerinde görüşme açmıştır.
Bir teklifin tümü üzerindeki görüşmelerden sonra, maddelere
geçilmesinin oylanması, bir Anayasa kuralı değildir; bu bir içtüzük hükmüdür ve
görüşmeler de kolaylığı sağlamak ve zaman kaybını önlemek ereği ile konulmuş
bir hükümdür; bu hükme uygun davranılmamış olması, Anayasa hükümlerine
aykırılık teşkil etmez ve kanunun iptalini gerektirmez. 155 oturumda maddeler
ayrı ayrı oylanmış ve sonunda teklifin tümü oylanarak kabul edilmiş ve böylece
meclisin iradesi belli olmuştur. Maddelere geçilmesinin oylanmaması veya
oylamanın yanlış değerlendirilmesi meclisin bu iradesini zedeler nitelikte
değildir.
1478 sayılı Kanunun iptaline ilişkin karara bu nedenlerle
karşıyım.
Üye: Lûtfi Ömerbaş
|
KARŞIOY YAZISI
1) Kararda da açıklandığı üzere, dâva dilekçesinde dâvayı
açanlar (Kars Milletvekili Kemal Okyay ve 77 arkadaşı - olarak gösterilmiş ise
de, dâvayı açanların 78 olmayıp 76 bulunduğu görülmektedir.
Dâva dilekçesi ciddi bir incelemeye tabi tutuldukta, bu
dilekçede noksanlıklar bulunduğu derhal göze çarpmaktadır, örneğin :
a) Dâva dilekçesinin imzalar kısmında, okunamayan bir İmza
altında Ankara MV. sözcüğü, keza okunamayan bir imza altında Ankara MV.
sözcüğü, Sinop kelimesinin altında okunamayan bir imza yer almaktadır. Bundan
başka aynı dilekçenin imzalar kısmında - Erzincan kelimesinden sonra imzaya
benzemeyen Sadık Perinçek - yazısı ve bunun altında da - Sami Arslan Denizli
MV. - yazılan yer almış ve bu iki yazının arasında bir imzanın bulunduğu
görülmüştür. Sadık Perinçek yazısı imzaya benzemediğinden mevcut bulunan imza
adı geçen milletvekillerinden hangisine ait olursa olsun milletvekillerinden
birinin dilekçeyi imzalamadığı zehabı hasıl olmaktadır.
Meclislerin altıda bir oranındaki üyeleri tarafından acılan
iptal davalarında, dâva dilekçelerinin düzenleme koşulları 44 sayılı yasada
gösterilmemiş ise de, bu dilekçelerin umumî usul kuralları dahilinde tanzim
edilmesi ve duraksamaya yer bırakmayacak bir nitelik taşıması Anayasa
mahkemesinin yargısal denetimi icabıdır. Bu bakımdan dâvanın hukukî varlığına
etki yapacak bu denli bir noksanlık Millet Meclisi albümüne bakılarak
giderilemez ve dilekçenin her sahifesinde, T.B.M.M. Zatişleri ve Evrak
Müdürlüğünün mührü ve imzasının bulunması dilekçeyi geçerli kılamaz.
Bu bakımdan dâvaya etkisi açık olan noksanlıklar ortada iken
dâva dilekçesinde noksanlık olmadığı yolunda verilen çokluk kararına karşıyım.
b) 22/4/1962 günlü, 44 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu
ve Yargılama Usulleri hakkındaki Kanunun 21 inci maddesinde, iptal dâvası
açmaya yetkili olan makam ve merciler gösterilmiş, 25. maddesiyle de iptal
dâvasının açılması ve temsil hususu düzenlenmiştir. 25. maddenin son fıkrasında
"Dâva, 21. maddenin 1. fıkrasının 5. bendinde yazılı yasama meclisleri
üyeleri tarafından açıldığı takdirde dilekçede, kendilerine mahkemece tebligat
yapılmak üzere, en çok iki üyenin gösterilmesi gereklidir." hükmü yer
almıştır. Aynı kanunun 26. maddesindeki, Anayasa Mahkemesince tespit edilen
noksanlıkların verilen süre içinde giderilmemiş olması halinde dâvanın
açılmamış sayılmasına karar verilmesi buyruğu, yasa koyucu tarafından işe
verilen önemi, başlı başına ortaya koymağa kâfidir.
Gerçi dâva dilekçesinin başında ismi geçeni bu manada
anlamak bir kolaylık olarak düşünülebilir. Yasa hükmü sırf kolaylığı değil,
yukarıda açıklandığı biçimde bir düzenleme getirerek, dâva işlemlerinin
güvenlilik içinde cereyan etmesini arzulamaktadır.
Bu bakımdan da dilekçe 25. maddenin son fıkrasına aykırıdır
ve noksandır. Dâva dilekçesinde noksanlık olmadığı yolunda verilen çokluk
kararına bu nedenle de karşıyım.
2) Bir kısım milletvekilleri, ilk inceleme evresinde T.B.M.M
idare Amirliğinin 1/12/1971 gün, 192/14 sayılı yazısına bağlı olarak dilekçeler
göndermiş, bazı milletvekilleri de esasın incelenmesi evresinde Anayasa
Mahkemesine dilekçe ile başvurmuşlardır.
a) İlk inceleme evresinde T. B. M. M. İdare Amirliği kanalı
ile gelen dilekçe!er "Anayasa'ya aykırı hükümler taşıdığı İddia edilen
1478 sayılı kanunun iptali için verilen dilekçeye, sehven imza etmiş olmam
dolayısiyle muteber addedilmiyerek gerekli işlemin yapılması" yolundadır.
Keza bu evrede bir milletvekili tarafından 6/12/1971 gününde mahkemeye verilen
dilekçe "... kanunun iptali hakkında bir dilekçe tanzim etmedim. Bu yolda
düzenlenen bir dilekçeye de imza koymadım. Mezkûr kanun teklifi yapanlar
arasındayım. Bu itibarla iptali hakkında imzalamam mümkün değildir. Böyle bir
imzanın mevcudiyeti halinde bilmiyerek yapılmıştır. Geri aldığımı
arzederim" şeklindedir.
"Sehven" sözcüğünün lügat anlamı, bilmiyerek,
yanılarak manalarını taşır. Bu deyimin hukuksal anlamı, müracaat sahiplerinin
dilekçeyi imzalarken hataya düştüklerini içerir. Çoğunluk görüşünde isabetle
belirtildiği gibi, yasama meclisleri üyelerinin yerine getirdikleri görevlerin
önemi ve niteliği üzerinde söz söylemenin yeri ve gereği yoktur ve bu görev ve
yetkinin Devlet ve Millet hayatındaki önemi açıktır ve ortadadır.
Ancak bir dâva dilekçesinin, hukukî varlığına ve geçerlilik
koşuluna karşı o belgeyi imza edenler tarafından bir itiraz ileri sürütür ve bu
iddianın sonucu Anayasa Mahkemesinin yargısal denetimine etki yapacak bir
nitelik taşırsa, bu takdirde önem kazanan husus, dâva dilekçesini
imzalayanların kişilikleri veya ifa edilen görevin ehemmiyeti değil, dava dilekçesinin
hukuksal varlığı olmak lâzım gelir. Dâvanın hukukî varlığını bu denli etkileyen
iddiaları, bir varsayımdan hareket ederek inceleme dışı bırakmıya olanak
yoktur. Böyle iddialar karşısında Anayasa Mahkemesi vaziyetini anlamlı ve iddia
soyut bir biçimde de yapılmış olsa üzerine eğilerek bu yolda yapılan
başvurmalar incelenmelidir. Ancak bu yolda yapılan bir incelemeden sonra
yanılma veya hata iddialarının davayı etkileyip etkilemediği karara
bağlanabilir.
Bu nedenlerle, sehven imzalama iddiaları üzerine araştırma
yapılmasına yer olmadığı yolundaki çokluk görüşüne katılmıyorum.
b) Esasın incelenmesi evresinde doğrudan doğruya Anayasa
Mahkemesine verilen dilekçelere gelince, bunların önce Millet Meclisi
Başkanlığına gönderilerek tevsik işlemi tamamlandıktan ve bu başvurmaların
dilekçede yazılanlarca yapıldığı belli olduktan sonra, yukarıdaki bentte
açıklanan incelemeye tabi tutulması yargısal denetimin doğal bir sonucudur. Bu
dilekçeleri işleme ve incelemeye koymayan çokluk görüşüne de karşıyım.
c) Mehmet Aksoy adlı Milletvekili, Millet Meclisi İdare
Amirliğinin 1/12/1971 günlü, 192/14 sayılı yazısına bağlı olarak verdiği
dilekçeden sonra doğrudan doğruya Anayasa Mahkemesine verdiği 10/12/-1971 günlü
dilekçe ile "42 sayılı Kanunla 1960 yılında emekliye sevk edilen binbaşı -
albay rütbesindeki subayların emeklilik statülerinin ıslahı için T.B.M.
Meclisinden çıkarılan 3/9/1971 günlü ve 1478 sayılı Kanunun iptali hakkında
Anayasa Mahkemesinde açılan dâvada benim de imzamın bulunduğunu ve davacı
milletvekilleri arasında olduğumu öğrendim. Bu kanunun iptali hakkında bir
dilekçe tanzim etmediği gibi bu yolda düzenlenen bir dilekçeye de imza
koymadım, keyfiyetin incelenerek bu hususun nazarı dikkate alınmasını
istemiştir.
Kararda bu husustaki çoğunluk görüşü "Dâva dilekçesini
76 milletvekili imzalamıştır. Mehmet Aksoy'un yeni iddiası gerçek çıksa bile
imza sayısı 75 e düşecektir. Millet Meclisinin üye tamsayısının altıda biri
yetmiş beştir. "Demekki bu durumda dahi milletvekillerince açılan bir
iptal dâvasının geçerli olabilmesi için Anayasanın değişik 149. maddesinin şart
koştuğu yeter sayı bozulmamış olacak başka deyimle Aksoy'un iddiası sonucu
etkileyemiyecektir. Şu duruma göre iddia üzerinde araştırma yapılmasına yer
yoktur." şeklinde ifade olunmuştur.
Oysa Erzincan Milletvekili Sadık Perincek'in dâva
dilekçesini imza edip etmediği veya Sadık Perincek yazısının bu üyenin imzası
olup olmadığı araştırılmak sızın, çoğunlukça, Sadık Perincek ve Sami Arslan'ın
her ikisi de hesaba katılarak dâva dilekçesini 76 Milletvekilinin imzaladıkları
kabul edilmiştir. Bu iki Milletvekilinden birinin dâva dilekçesini imzalamadığı
anlaşıldığına göre, sayı yetmiş beşe düşmekte ve Mehmet Aksoy'un iddiasının
incelenmeme gerekçesi böylece dayanaksız kalmaktadır. Sırf bu hal dahi, bu iddianın
Anayasa Mahkemesince incelenmesini zaruri kılmaktadır.
Bu nedenle bu iddianın da incelenmesine karşı olan çokluk
görüşüne katılmıyorum.
II- Millet Meclisi Tutanak Dergisinin 19/8/1971 günlü 151.
birleşimine ilişkin bölüm (Dönem 3 - Toplantı 2 - Cilt 17) incelendiğinde,
Başkanın toplanma yeter sayısının var olduğunu tespit ettikten sonra oturumu
açtığı ve Millet Meclisi Genel Kurulunca gündeminde mevcut işlerin görüşüldüğü
ve sıracı geldiğinde de dâva konusu işin tümü üzerindeki görüşmelerin yapıldığı
görülmektedir. Teklifin tümü üzerindeki görüşmeler içtüzük hükümleri
çerçevesinde tamamlanmış ve işin bu evresinde içtüzüğün öngördüğü biçimde ve
görüşmelerde çoğunluğun olmadığı yolunda bir itirazda da bulunulmamıştır.
Aksine çoğunluğun kalmadığı yolundaki itirazlar maddelerin oylaması sırasında
yapılmıştır. Durum böyle olunca, Millet Meclisi Genel Kurulunda yapılan
teklifin tümü üzerindeki görüşmelerde çoğunluğun, yani toplanma yetersayısının
olmadığı ne iddia edilebilir ve ne de böyle bir iddia ve kabulün hukuki
dayanağı olur. Kaldıki, maddelere geçilmesinde karar yeter sayısının
sağlanamamış olması, teklifin tümü üzerindeki görüşmelerde de çoğunluğun
bulunmadığını bir varsayım olarak ortaya koyamaz. Başkan, teklifin tümü
üzerindeki görüşmelerin bittiğini belirtirken sonra bazı açıklamalarda bulunmuş
ve müteakiben de maddelere geçilmesini oylamıştır. İşari olarak yapılan bu
oylamada 41 kabul ve 39 red oyu kullanılmış ve Başkan bu oylamayı geçerli
addederek maddeler üzerinde görüşme açmak suretiyle Anayasanın 85. maddesine
aykırı bir tutum içine girmiştir.
Oysa Başkanın, teklifin tümü üzerindeki görüşmeler
tamamlandıktan sonra maddelere geçilmesi için alınması gereken kararda karar
yeter sayısının bulunmadığı, alınan bu kararın bu yüzden geçersiz olduğu ortaya
çıktıktan sonra, içtüzüğün 144. maddesini uygulaması, kararın alınmasını ertesi
oturuma bırakması gerekirdi. Nitekim içtüzüğün 144. maddesinin 5. fıkrasında
"Nisap bulunmadığından rey istihsali mümkün olmazsa müzakere edilen
maddenin kararı ertesi celseye bırakılarak ikinci defa reye müracaat olunacağı ruznameye
geçirilir" hükmü yer almaktadır. Bu durumda ise, ikinci defa oya
başvurulmasında, teklifin tümü üzerindeki görüşmelerin tekrarlanması söz konusu
olmayıp yalnız maddelere geçilmesi oya sunulacaktır. Başkanın tutanakta belli
edilen tutumu içtüzüğe aykırı düşmüş ve 151. birleşimde maddeler üzerindeki
görüşmeler, çoğunluğun kalmadığı yolunda ve usulü dairesinde yapılan itirazlar
üzerine tamamlanamamıştır.
155. birleşimde, toplantı yeter sayısının bulunduğu
belirtilerek görüşmeler açılmış ve maddeler üzerinde Anayasanın öngördüğü
çoğunlukla karar alındıktan sonra teklifin tümü de kabul edilmiştir. Böylece
Anayasanın Geçici 3. maddesinde, yenisi yapılıncaya kadar uygulanması buyurulan
içtüzük hükümlerinden olan 144. maddenin yukarıda belirtilen kuralı dolaylı
olarak yerine getirilmiş olmaktadır. Çünkü Millet Meclisi Genel Kurulunun
maddeleri reddetmesi veya teklifin tümünü kabul etmemesi suretiyle teklifin
reddi de mümkün iken bu birleşimde Anayasanın 85. maddesine uygun olarak alınan
kararın olumlu bir şekilde tecelli etmesi, 151. birleşimdeki hatayı giderecek
ve şekil yönünden mevcut bulunan sakatlığı izale edecek niteliktedir.
Bu kanaatle, hem toplantı ve hem de karar yeter sayısı
olmadığı ve bu yüzden kanunun Anayasaya aykırı düştüğü yolundaki çokluk görüşüne
karşıyım.
ÜYE Ahmet BOYAAOĞLU
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder